İnsanların tarih boyunca öğrendiği her şey internette yoktu. İnternetten önce kitaplar araştırma yapmak için kullanılsa da, kitaplardan önce insanlarımız bilgiyi sözlü olarak aktarmak zorundaydı.
Peki, birisinin bilgisayar kullanmadan Dünya’nın çevresini doğru bir şekilde tahmin etmesi nasıl mümkün olabilir?
Eski astronomi, insanların sofistike enstrümanların yardımı yerine sadece görsel gözlem kullandığı kafa karıştırıcı bir alandı.
İlk bilim adamlarının çoğu, belirli sorunları çözmek için entelektüel beceriye sahip olsalar bile, sosyal ve dini geleneklerle mücadele etmek zorunda kaldılar.
Küresel bir Dünya fikri, Yunan ideolojisinde MÖ 6. yüzyılda Pisagor’dan ortaya çıktı ve o zamana kadar Dünya’nın tamamen düz olduğu düşünüldüğü için alay konusu oldu.
Aristoteles, M.Ö. MÖ 330’a kadar ampirik zeminde Dünya’nın küresel formuna dair kanıtlar sağladı ki bu, düşündüğünüzde çok yavaş bir ilerleme.
Dünya düz olsaydı, Dünya’nın çevresini belirleme sorunu önemli olmazdı, ancak yavaş yavaş, insanlar gerçek şekli kabul etmeye başladıkça, dünyamızın gerçekte ne kadar büyük olduğunu tam olarak bilmeye ihtiyaç duydular.
Eratosthenes bunu başardı
Eratosthenes, M.Ö. 240 yılında, Dünya’nın çevresini doğru bir şekilde hesaplayabildi. Peki ünlü coğrafyacı teknoloji olmadan o yıllarda bunu nasıl yapabildi?
Eratosthenes bir Yunan matematikçisi ve İskenderiye Kütüphanesi’nin baş kütüphanecisiydi. Dünyanın büyüklüğünü belirleme prosedürü, kolay bir geometri hesaplamasından başka bir şey değildi.
Eratosthenes hangi yöntemi kullandı?
Eratosthenes, Yaz Gündönümü’nde Güneş’in Mısır’ın güneyindeki Syrene kasabasında doğrudan tepede olduğunu biliyordu. Güneş tam tepede olduğu için o kasabada kuyunun dibinde gölge yoktu.
Ayrıca memleketi İskenderiye’nin Sirene’nin daha kuzeyinde olduğunu ve iki şehir arasındaki kesin mesafenin yürüyerek kolayca belirlenebileceğini biliyordu.
Daha sonra Eratosthenes, ‘gnomon’ adı verilen uzun bir çubuğun uzunluğunu ölçtü ve İskenderiye’de yere sapladı. Güneş ışınları güneş cücesine çarptığında, bir gölge düşürür.
Güneş Sirene’de doruğa ulaştığı için, İskenderiye’den bakıldığında gölgesinin eğik olması gerekiyordu.
Gölgenin uzunluğu ve çubuğun gerçek uzunluğu, Eratosthenes’in Güneş’in eğim açısını hesaplamasına izin verdi. Bu, gölgenin uzunluğu ile çubuğun uzunluğu arasındaki oranın ters tanjantını alarak yapılabilir.
“A” ile işaretlenmiş açı yukarıdaki şekilde gösterilmektedir. Basit geometri kuralları ile A’nın Dünya’nın merkezinin iki şehir arasında yaptığı açı olduğu da gözlemlenebilir.
Bu açı yaklaşık 7.2 derece olarak bulundu. Eratosthenes artık iki şehir, Sirene ve İskenderiye arasındaki zıt açıyı ve gerçek mesafeyi bildiğine göre, Dünya’nın toplam çevresini hesaplayabilirdi. Kullandığı formül çok basitti:
İskenderiye ile Sirene arasındaki mesafe = D kilometre
Dünyanın merkezine göre açılar = 7.2 derece
Çemberin toplam açısı = 360 derece
Dünyanın Toplam Çevresi = ((360/7.2) x D ) kilometre
O dönemde Yunanistan’da tanınan ölçü birimi “stadyum” idi. Tarihçiler artık tek bir stadyumun gerçek uzunluğunu deşifre edemediler, ancak kabul gören iddialar bunun 160 metre civarında olduğunu gösteriyor.
Eratosthenes, yaklaşık 40.074 kilometre çapında 252 bin stadyum olduğunu tahmin ediyor. Şaşırtıcı bir şekilde, gerçek kutup çevresi bu iddiadan sadece 66 kilometre daha büyük!
Kısacası Eratosthenes, binlerce yıl önce kolay bir yöntemle Dünya’nın çevresini doğru bir şekilde hesaplayabilmişti.
Birincisi, evimizin gerçekte ne kadar büyük olduğunu öğrenmemiz bizim için çok önemliydi! Coğrafi araştırmalar bu keşiften sonra bir sıçrama yaptı.
Tutulmaların incelenmesi sayesinde, Ay ve Güneş’in büyüklüğünü tahmin etmek de daha kolaydı çünkü Dünya’nın boyutuna göre ne kadar büyük bir gölge oluşturduklarını biliyorduk.
